کد مطلب:50300 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:8

گنجینه پرسمان » قرآن

(تعز من تشأ و تذل من تشأ، يغفر لمن يشأ) چگونه با عدالت خداوندسازگار است؟

مطالبي را كه مفسران درباره اين گونه آيات مطرح نموده اند، به اختصار بيان مي كنيم: الف. برخي گفته اند: مقصود از انتساب افعالي چون ملك، عزت، ذلت و غفران و امثال آن به مشيّت و اراده خدا اين نيست كه كارهاي او به گزاف و بي معيار باشد، بلكه منظور آن است كه خداوند متعال در كارهاي خود، از ناحيه كسي مجبور نيست. آنچه انجام مي دهد، تنها با مشيّت و اراده خودش مي باشد و در عين حال، تمام افعالش بر مصلحت دايمي جريان دارد. {V(ر.ك: علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ج 3، ص 139 و ج 16، ص 67، طبع آخوندي) V} اين گونه آيات در مقام افاده اين نكته اند كه خداوند يگانه منشأ تمام حقايق جهان هستي است. هيچ پديده اي در جهان از تحت نظر او بيرون نيست و موجودات ديگر در اداره عالم شريك نيستند. هيچ كس نمي تواند او را براي انجام كاري تحت فشار قرار دهد. خداوند از هيچ چيز تأثير نمي پذيرد. به تنهايي تصميم مي گيرد و بر اساس آن، عالم را تدبير مي كند. البته تمام تصميماتش بر اساس مصلحت و حكمت است؛ زيرا او حكيم است و به كسي ظلم نمي كند. ب. برخي نيز گفته اند: مفهوم اين گونه آيات اين است كه انسان در گرايش به ايمان يا كفر، هيچ نقشي ندارد. اين خداست كه كسي را به سوي ايمان يا كفر سوق مي دهد؛ لذا انسان ها در پذيرش دين و يا كفر اختياري ندارند. {V(ر.ك: فخر رازي، تفسير كبير، جلد 8، صفحه 6) V} برخي آيات قرآن كريم، هدايت و ضلالت، عزّت و قدرت، رزق و سلامت و حتي حسنات و سيئات را به مشيّت و تقدير الهي نسبت مي دهد (مانند آيه 4 سوره ابراهيم، آيه 26 سوره آل عمران، آيه 22 و 58 سوره ذاريات و آيه 8179 سوره شعراء و آيه 78 سوره نساء) برخي ديگر از آيات هدايت و ضلالت، عزت و قدرت و... را به خود انسان نسبت مي دهد. (مثل آيه 17 سوره فصلت، آيه 53 سوره انفال، آيه 47 سوره يس و آيه 41 سوره روم) بايد توجه داشت كه ميان اين دو گروه از آيات هيچ منافاتي و تناقضي وجود ندارد. سرّ مطلب -به تعبير استاد مطهري(ره) اين است كه قضا و قدر، مشيّت و اراده و علم و عنايت حق تعالي، علتي است در طول علل طبيعي، نه در عرض آن ها. {V(ر.ك: شهيد مطهري، مرتضي: مجموعه آثار، جلد 1، صفحه 417)V} بنابراين همه چيز در عين اين كه فعل فاعل نزديك خود است، فعل خداوند هم مي باشد؛ لذا عزّتي كه خداوند مي بخشد در واقع به نتيجه رساندن آن مقدماتي است كه به وسيله انسان انجام شده است و ذلّتي هم كه خداوند دامن گير انسان مي كند، در حقيقت تحقق عيني بخشيدن به كارهاي بدي است كه از ناحيه انسان انجام گرفته است. حاصل سخن اين كه، چون كارهاي خدا از روي حكمت و علت است، بايد علت ذلّت و عزّت را در خود شخص جست وجو كرد؛ لذا قرآن پيوسته ذلت را از آن كفار و بدكاران، بر اثر كفر و بدكاري مي داند. خداوند مي فرمايد: {A{/Bضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ اَلذِّلَّةُ وَ اَلْمَسْكَنَةُ{w45-49w}{I2:61I}/}{/B .... ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اَللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ اَلنَّبِيِّينَ بِغَيْرِ اَلْحَقِ {w55-65w}{I2:61I}/}A} {V(سوره بقره، آيه 61)V} و نيز مي فرمايد: {A{/Bوَ اَلَّذِينَ كَسَبُوا اَلسَّيِّئاتِ {w1-4w}{I10:27I}/} ... {/Bتَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ{w9-10w}{I10:27I}*/}A} {V(سوره يونس، آيه 27)V} افزون بر آن، احاديثي هم در تاييد اين مدعا از جانب معصومين(ع) نقل شده است. {V(علامه مجلسي: بحارالانوار، جلد 5، صفحه 57، چاپ بيروت) V} براي آگاهي بيشتر ر.ك: هدايت در قرآن، آيةالله جوادي آملي، نشر رجاء.